Mahkeme Teşkilatı Ve İşleyişi – AİHM İç Tüzük 2019 md.2-30

AİHM İç Tüzüğü – Madde 1 Tanımlar

Başlık I – Mahkeme Teşkilatı ve İşleyişi

Bölüm I – Yargıçlar

Madde 2‒ Görev süresinin hesaplanması

1. Yargıç seçimleri sırasında, seçilecek hâkimin görev alacağı üyeliğin boş olduğu durumlarda, ya da seçimlerin üyeliğin boş kalmasından üç aydan daha az bir süre önce gerçekleşmesi halinde, görev süresi, seçim tarihinden itibaren üç aydan daha geç olmamak üzere göreve başlama tarihinden itibaren hesaplanır.
2. Yargıç seçimlerinin üyeliğin boş kalmasından üç aydan daha fazla bir süre önce gerçekleştiği durumlarda, görev süresi üyeliğin boş kaldığı tarihten itibaren hesaplanır.
3. Sözleşme’nin 23 § 3 maddesi uyarınca, seçilmiş bir yargıç, İçtüzüğün 3. maddesine göre halefinin yemin etmesine veya ant içmesine kadar görevini sürdürür.

Madde 3 ‒ Yemin etme veya ant içme

1. Seçilen her yargıç göreve başlamadan önce, kendisinin de katıldığı Mahkeme genel kurulunun ilk oturumunda, gerekirse Mahkeme Başkanının önünde, şu yemini eder veya ant içer: “Bir yargıç olarak görevlerimi şerefli, bağımsız ve tarafsız bir biçimde yerine getireceğime ve bütün müzakerelerin gizliliğini koruyacağıma yemin ederim – veya‒ ant içerim.”
2. Bu işlem tutanağa geçirilir.

Madde 4 ‒ Görevle bağdaşmayan faaliyetler

1. Sözleşme’nin 21 § 3 maddesi uyarınca yargıçlar, görevleri süresince herhangi bir siyasi veya idari faaliyette veya bağımsızlıkları ya da tarafsızlıklarıyla veya tam gün çalışma esasının gerekleriyle bağdaşmayan mesleki bir faaliyette bulunamazlar. Her yargıç, bütün ek faaliyetlerini Mahkeme Başkanına bildirir. Mahkeme Başkanı ve ilgili yargıç arasında uyuşmazlık çıkması halinde, ortaya çıkan herhangi bir sorun hakkında Mahkeme genel kurulu karar verir.
2. Eski bir yargıç, kendisinin görevi bırakmasından önce yapılmış bir başvuruya ilişkin olarak Mahkeme önündeki dava işlemlerinde, herhangi bir sıfatla bir tarafı ya da üçüncü bir tarafı temsil edemez. Daha sonra yapılmış başvurulara ilişkin olarak, eski bir yargıç görevi bırakmasından itibaren iki yıl geçmedikçe Mahkeme önündeki yargılamalarda herhangi bir sıfatla bir tarafı ya da üçüncü bir tarafı temsil edemeyebilir.

Madde 5 ‒ Kıdem

1. Seçilmiş yargıçlar, Mahkeme Başkanı ve Başkan Yardımcıları ile Bölüm Başkanlarından sonra, 2 §§1 ve 2 maddeleri uyarınca göreve başlama tarihlerine göre kıdem alırlar.
2. Mahkeme Başkan Yardımcılığı görevine aynı gün seçilenler, yargıç olarak görev yaptıkları sürenin uzunluğuna göre kıdem alırlar. Yargıç olarak görev yaptıkları süre aynı ise, yaşlarına göre kıdem alırlar. Aynı kural, Bölüm Başkanları için de uygulanır.
3. Aynı süre görev yapan yargıçlar, yaşlarına göre kıdem alırlar.
4. Ad hoc yargıçlar, seçilmiş yargıçlardan sonra yaşlarına göre kıdem alırlar.

Madde 6 ‒ İstifa

Yargıcın istifası, bu istifayı Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği’ne iletecek olan Mahkeme Başkanına sunulur. İçtüzüğün 24 § 4 ile 26 § 3 maddelerine tabi olarak istifa, görevin boşalması sonucunu doğurur.

Madde 7 ‒ Göreve son verme

Genel kurul halinde toplanan hâlihazırda görevine devam etmekte olan seçilmiş diğer yargıçlar tarafından gerekli koşulları taşımadığına üçte iki çoğunlukla karar verilmedikçe, hiç bir yargıcın görevine son verilemez. Bu yargıç önce Mahkeme genel kurulu tarafından dinlenir. Göreve son verme usulü herhangi bir yargıç tarafından başlatılabilir.

Bölüm II – Mahkeme Başkanlığı ve Başkanlık Teşkilatının Görevleri

Madde 8 ‒ Mahkeme Başkanı ve Başkan Yardımcıları ile Bölüm Başkanları ve Bölüm Başkan Yardımcılarının Seçilmesi

Mahkeme Genel Kurulu, Başkanını ve iki Başkan Yardımcısını üç yıllık bir dönem için, Bölüm Başkanlarını ise iki yıllık bir dönem için seçer. Seçilenlerin görev süresi, yargıçlık görev sürelerini aşamaz.

Her Bölüm, kendi içinden aynı şekilde, bir Başkan Yardımcısını yargıçlık süresini aşmamak kaydıyla iki yıllık bir dönem için seçer.Yukarıda belirtilen 1. ve 2. fıkralar uyarınca seçilen bir yargıç, aynı göreve sadece bir defa yeniden seçilebilir.

Başkanlar ve Başkan Yardımcıları, yerlerine başkaları seçilinceye kadar göreve devam ederler.

Bu maddenin birinci fıkrasında sözü edilen seçimler gizli oyla yapılır. Sadece hazır bulunan seçilmiş yargıçlar oy kullanabilir. Hiç bir yargıcın, hazır bulunan seçilmiş yargıçların mutlak çoğunluğunun oyunu sağlayamaması halinde, bir aday mutlak çoğunluğu sağlayana kadar ek oylama turu ya da turları gerçekleştirilir. Her tur sonunda beşten daha az oy alan aday elenir ve ikiden fazla adayın beş veya daha fazla oy alması durumunda, en az sayıda oyu alan aday da elenir. Eğer birden fazla en az oyu alan aday olursa, 5. madde uyarınca sadece kıdemi en düşük olan aday elenir. Son turda iki aday arasında beraberlik olması halinde 5. madde uyarınca kıdemli yargıca öncelik verilir.

Yukarıdaki fıkrada yazılı hükümler ikinci fıkradaki seçimler için de uygulanır. Ancak, adaylardan biri mutlak çoğunluk oyuna ulaşana kadar bir turdan fazla oylama yapılması gereken durumlarda, her bir tur sonrasında yalnızca en az oyu alan aday elenir.

Madde 9 ‒ Mahkeme Başkanının görevleri

1. Mahkeme Başkanı, Mahkeme’nin çalışmasını ve idaresini sağlar. Başkan Mahkeme’yi temsil eder ve özellikle Mahkeme’nin Avrupa Konseyi makamlarıyla olan ilişkilerinden sorumludur.
2. Başkan, Mahkeme genel kurulu toplantılarına, Büyük Daire toplantılarına ve beş yargıçlı kurul toplantılarına başkanlık eder.
3. Başkan, nezdinde seçildiği Sözleşmeci Devletle ilgili davalar dışında, Dairelerin bakmakta olduğu davalara katılmaz.

Madde 9A – Başkanlık Kurulunun Rolü 

1.  (a) Mahkeme’de, Mahkeme Başkanı, Mahkeme Başkan Yardımcıları ve Bölüm Başkanlarından oluşan bir Başkanlık Kurulu bulunur. Mahkeme Başkan Yardımcısı veya Bölüm Başkanının, Başkanlık Kurulunun toplantısına katılamaması halinde, bunların yerine Bölüm Başkan Yardımcısı, onun da katılamaması halinde, İçtüzüğün 5’inci maddesinde belirtilen kıdem sırasına göre, Bölümün en kıdemli üyesi katılır.

(b) Başkanlık Kurulu, Mahkeme’nin herhangi bir üyesinin veya toplantıya katılmasını gerekli gördüğü herhangi bir kişinin toplantıya katılımını talep edebilir.

2. Başkanlık Kuruluna, Yazı İşleri Müdürü ve Müdür Yardımcıları yardımcı olur.

3. Başkanlık Kurulunun görevi, Mahkeme’nin iş ve idaresini sağlama hususundaki görevini yerine getirirken Başkana yardımcı olmaktır. Bu amaçla Başkan, kendi yetkisine giren idari veya yargı-dışı bir meseleyi Başkanlık Kuruluna bırakabilir.

4. Başkanlık Kurulu ayrıca, Mahkeme’nin Bölümleri arasında koordinasyonun sağlanmasını kolaylaştırır.

5. Başkan, bu İçtüzüğün 32. maddesi uyarınca uygulama yönergelerini çıkarmadan önce ve 17 § 4 madde uyarınca Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından hazırlanan genel talimatları onaylamadan önce Başkanlık Kuruluna danışabilir.

6. Başkanlık Kurulu, Mahkeme Genel Kurulu’na her konuda rapor verebilir. Ayrıca, Mahkeme Genel Kurulu’na öneriler sunabilir.

7. Başkanlık Kurulu toplantılarının tutanakları tutulur ve Mahkeme’nin her iki resmi dilindeki tutanaklar Yargıçlara dağıtılır. Başkanlık Kurulu sekreteri, Başkanın görüşü alınarak, Yazı İşleri Müdürü tarafından atanır.

Madde 10 ‒ Mahkeme Başkan Yardımcılarının görevleri

Mahkeme Başkan Yardımcıları Mahkeme Başkanına yardım eder. Başkan Yardımcıları, Başkanın görevini yapamayacak durumda olması veya Başkanlık makamının boşalması halinde veya Başkanın isteği üzerine Başkanın yerine görev yaparlar. Başkan Yardımcıları aynı zamanda Bölüm Başkanlarının görevini de icra ederler.

Madde 11‒ Mahkeme Başkanının veya Başkan Yardımcılarının yerine geçme

Mahkeme Başkanının ve Başkan Yardımcılarının aynı anda görevlerini yapamayacak durumda olmaları veya bu makamların aynı zamanda boşalması halinde, Mahkeme Başkanlığı görevini bir Bölüm Başkanı, Bölüm Başkanı yoksa 5. maddede belirtilen kıdem sırası doğrultusunda başka bir seçilmiş yargıç üstlenir.

Madde 12 ‒ Bölüm ve Daire Başkanlıkları 

Bölüm Başkanları, üyesi oldukları Bölümün ve Dairelerin oturumlarına başkanlık eder ve Bölümün işlerini yönetirler. Bölüm Başkanlarının görev yapamayacak durumda olmaları veya Bölüm Başkanlığının boşalması halinde veya Bölüm Başkanının isteği üzerine, Bölüm Başkan Yardımcıları Başkanın yerine geçer. Bunun mümkün olmaması halinde ise, Bölüm ve Dairelerin yargıçları 5. maddede öngörülen kıdeme göre Başkanların yerini alırlar.

Madde 13‒ Başkanlık yapamama 

Mahkeme yargıçları, vatandaşı oldukları veya nezdinde seçildikleri Sözleşmeci Devletlerin taraf oldukları ya da 29 § 1 (a) ya da 30 § 1 maddelere göre yargıç olarak atandıkları davalarda başkanlık yapamazlar.

Madde 14‒ Cinsiyetlerin dengeli temsili

İçtüzüğün bu bölümünde ve daha sonraki bölümlerinde düzenlenen atamaların yapılması ile ilgili olarak Mahkeme, cinsiyetlerin dengeli dağılımını sağlayacak bir politika izler.

Bölüm III – Yazı İşleri Müdürlüğü

Made 15‒ Yazı İşleri Müdürünün seçilmesi

1. Mahkeme Yazı İşleri Müdürü, Mahkeme genel kurulu tarafından seçilir. Adaylar, yüksek ahlaki niteliklere ve hukuk, idare ve dil bilgisine ve makamın gerektirdiği görevleri yürütebilecek gerekli tecrübeye sahip olmalıdır.
2. Yazı İşleri Müdürü beş yıllık süreyle seçilir ve yeniden seçilebilir. Genel kurul halinde toplanan yargıçların üçte iki çoğunluğu tarafından Yazı İşleri Müdürlüğünün gerektirdiği şartları artık taşımadığına karar verilmedikçe, Yazı İşleri Müdürü görevinden alınamaz. Mahkeme genel kurulu önce Yazı İşleri Müdürünü dinler. Her hangi bir yargıç, Yazı İşleri Müdürünün görevinden alınması usulünü başlatabilir.
3. Bu maddede sözü edilen seçim, sadece seçilmiş yargıçların katılmasıyla ve gizli oyla yapılır. Hiçbir adayın seçilmiş yargıçların mutlak çoğunluğunun oyunu alamaması halinde, en fazla oyu alan iki aday arasında yapılacak ikinci bir seçimde en fazla oyu alan aday seçilir. Oyların eşit olması halinde, öncelik ilk olarak, varsa, bayan adaya, ikinci olarak ise daha yaşlı adaya verilir.
4. Yazı İşleri Müdürü göreve başlamadan önce Mahkeme genel kurulunun, gerektiğinde, Mahkeme Başkanının huzurunda aşağıdaki gibi yemin eder veya ant içer:

“İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Yazı İşleri Müdürü olarak bana verilen görevi sadakatle, basiretle ve büyük bir özenle yapacağıma yemin ederim -veya ant içerim”-.

Bu beyan tutanağa geçirilir.

Madde 16 ‒ Yazı İşleri Müdür Yardımcılarının seçilmesi

1. Mahkeme genel kurulu, önceki maddede öngörülen şartlarda ve tarzda ve aynı süre için iki tane Yazı İşleri Müdür Yardımcısı seçer. Yazı İşleri Müdürünün görevden alınma usulü, Müdür Yardımcıları için de uygulanır. Mahkeme her iki konuda da Yazı İşleri Müdürünün görüşünü alır.
2. Bir Yazı İşleri Müdür Yardımcısı göreve başlamadan önce, Mahkeme genel kurulu önünde, gerektiğinde Mahkeme Başkanının huzurunda, Yazı İşleri Müdürü için öngörülen aynı yemini eder veya ant içer. Bu beyan tutanağa geçirilir.

Madde 17 ‒ Yazı İşleri Müdürünün görevleri

1. Yazı İşleri Müdürü, Mahkeme’nin görevlerini yerine getirmesine yardımcı olur ve Mahkeme Başkanının denetiminde Yazı İşlerinin organizasyonundan ve faaliyetlerinden sorumludur.
2. Yazı İşleri Müdürü, Mahkeme arşivini tutar ve Mahkeme önüne getirilen veya getirilecek olan bütün davalarda Mahkeme’den yapılan veya Mahkeme’ye gönderilen bütün yazışmalar ve bildirimler Yazı İşleri Müdürü kanalıyla yürütülür.
3. Yazı İşleri Müdürü, bu makama ilişkin gizlilik yükümlülüğüne bağlı olarak, Mahkeme’nin çalışmasıyla ilgili bilgi taleplerini ve özellikle basından gelen istekleri karşılar.
4. Yazı İşleri Müdürü tarafından hazırlanan ve Mahkeme Başkanı tarafından onaylanan genel talimatlar Yazı İşleri Müdürlüğünün çalışmalarını düzenler.

Madde 18‒ Yazı İşleri Müdürlüğünün Teşkilatı

1. Yazı İşleri, Mahkeme tarafından kurulan Bölümlere eşit sayıda Bölüm Yazı İşleri Müdürlüklerinden ve Mahkeme tarafından ihtiyaç duyulan hukuki ve idari hizmetleri sağlayacak gerekli birimlerden oluşur.
2. Bölüm Yazı İşleri Müdürü, Bölümün görevlerini yerine getirmesine yardımcı olur ve kendisine de Bölüm Yazı İşleri Müdürü yardımcı olur.
3. Yazı İşleri görevlileri, Mahkeme Başkanı’nın yetkisi altında Yazı İşleri Müdürü tarafından atanır. Yazı İşleri Müdürü ve Müdür Yardımcılarının atanması ise yukarıda belirtilen 15. ve 16. maddeler uyarınca düzenlenir.

Madde 18A ‒ Yargıç olmayan raportör

1. Tek yargıçlı olarak gerçekleştirilen oturumlarda, Mahkeme Başkanının idaresi altında görevini yerine getirecek yargıç olmayan raportörler Mahkeme’ye yardımcı olur. Bunlar Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğünün personelinin bir kısmını oluştururlar.
2. Yargıç olmayan raportörler Yazı İşleri Müdürünün önerisi üzerine Mahkeme Başkanı tarafından atanırlar. Daire Yazı İşleri Müdürleri ve Müdür Yardımcıları, 18 § 2 maddede söz edildiği üzere, yargıç olmayan raportörler olarak re’sen (ex officio) görev yaparlar.

Madde 18B – Hukukçu

Mahkeme içtihatlarında nitelik ve tutarlılık sağlanması amacıyla, Mahkeme’ye bir Hukukçu yardımcı olur. Hukukçu, Yazı İşleri Müdürlüğünün bir üyesi olamaz. Hukukçu özellikle Mahkemenin hukuki oluşumlarına ve üyelerine yönelik olmak üzere, görüş ve bilgi sunar.

Bölüm IV – Mahkeme’nin Çalışması

Madde 19 ‒ Mahkeme’nin çalışma yeri

1. Mahkeme’nin çalışma yeri, Avrupa Konseyi’nin Strazburg’daki çalışma yeridir. Ancak Mahkeme uygun gördüğü takdirde, Avrupa Konseyi’ne üye Devletlerin sınırları içinde herhangi bir yerde çalışabilir.
2. Mahkeme, bir başvurunun incelenmesinin herhangi bir aşamasında, kendisi veya bir ya da daha fazla üyesi tarafından başka bir yerde soruşturma yapılmasına veya diğer bir görevin yerine getirilmesine karar verebilir.

Madde 20 ‒ Mahkeme Genel Kurulu’nun toplantıları

1. Mahkeme, Sözleşme ve bu İçtüzük uyarınca, görevlerinin yerine getirilmesinin gerektirdiği her zaman Mahkeme Başkanı tarafından toplantıya çağrılır. Mahkeme Genel Kurulu, Mahkeme üyelerinin en az üçte biri tarafından talep edilmesi halinde ve yılda en az bir kez idari konuları ele almak üzere Mahkeme Başkanı tarafından toplantıya çağrılır.
2. Mahkeme Genel Kurulu’nun yeter sayısı, görev başındaki seçilmiş yargıç sayısının üçte ikisidir.
3. Yeter sayıya ulaşılmaması halinde, Başkan toplantıyı erteler.

Madde 21 ‒ Mahkeme’nin diğer toplantıları

1. Büyük Daire, Daireler ve Komitelerin oturumları süreklilik arz eder. Ancak, Başkan’ın önerisi üzerine, Mahkeme her yıl toplantı tarihlerini tespit eder.
2. Bu tarihler dışında Büyük Daire ve Daireler, acil durumlarda Başkanları tarafından toplantıya çağrılır.

Madde 22 ‒ Müzakereler

1. Mahkeme’nin müzakereleri kapalıdır. Mahkeme’nin müzakereleri gizli tutulur.
2. Müzakerelere sadece yargıçlar katılır. Müzakerelerde, Yazı İşleri Müdürü veya yerine görevlendirdiği bir kişi ile birlikte, yardımları gerekli görülen diğer Yazı İşleri görevlileri ve çevirmenler de hazır bulunur. Mahkeme’nin bu yönde özel kararı olmadan başka hiç kimse müzakereye kabul edilmez.
3. Mahkeme’de bir sorun hakkında oylamaya geçilmeden önce, Başkan, yargıçlardan sorun üzerine görüşlerini belirtmelerini isteyebilir.

Madde 23 ‒ Oylama

1. Mahkeme kararları mevcut üyelerin çoğunluk oyuyla alınır. Oylarda eşitlik bulunması halinde, yeni bir oylama yapılır ve yine eşitlik bulunması halinde, Başkan’ın oyu belirleyici olur. Bu İçtüzük’te aksi belirtilmediği takdirde, bu fıkrada yer alan diğer oylamalar için de uygulanır.
2. Büyük Daire ve Dairelerin karar ve hükümleri, kararların alındığı oturumlarda mevcut bulunan yargıç sayısının çoğunluğuyla alınır. Davaların kabul edilebilirlik ve esasına ilişkin son oylamalarda çekimser oy kullanılamaz.
3. Genel bir kural olarak, oylama, el kaldırma suretiyle yapılır. Başkan, kıdem sırasının tersinden yoklama usulüyle oylama yaptırabilir.
4. Üzerinde oylama yapılan her sorun kesin ifadelerle belirtilir.

Madde 23A‒ Zımni anlaşmayla verilen karar

Mahkeme’nin, usule ilişkin bir konuda ya da başka bir mesele hakkında karar vermesi gerektiğinde, planlanmış bir toplantı dışında, Başkan, taslak bir kararın yargıçlar arasında dolaştırılmasına karar verip, yargıçların taslak hakkındaki yorumlarını bildirmeleri için bir bitiş tarihi belirleyebilir. Bir yargıç tarafından herhangi bir itirazda bulunulmaması durumunda, teklif, bitiş tarihinin sona ermesiyle kabul edilmiş sayılır.

Bölüm V – Mahkeme’nin Oluşumu

Madde 24 ‒ Büyük Daire’nin Oluşumu

1.Büyük Daire, on yedi asil ve en az üç yedek yargıçtan oluşur.

2. (a) Büyük Daire’de Mahkeme Başkanı ve Başkan Yardımcıları ile Bölüm Başkanları yer alır. Bir Mahkeme Başkan Yardımcısı’nın veya Bölüm Başkanı’nın Büyük Daire’de yer alamayacak olması halinde, ilgili Bölümün Başkan yardımcıları yerlerini alır.

(b) İlgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilen bir yargıç veya uygun olması halinde İçtüzüğün 29. veya 30. maddelerine göre seçilen bir yargıç, Sözleşme’nin 26 §§ 4 ve 5. fıkraları gereğince Büyük Daire’de re’sen (ex officio) yer alır.

(c) Sözleşme’nin 30. maddesi uyarınca Büyük Daire’ye gönderilen davalarda, yetkisini bırakan Dairenin üyeleri de Büyük Daire’de yer alır.

(d) Sözleşme’nin 43. maddesi uyarınca Büyük Daire’ye gönderilen davalarda, Büyük Daire’de, söz konusu Dairenin Başkanı ve ilgili Taraf Devlet adına görev yapan yargıç hariç, söz konusu davada karar veren Dairede yer alan herhangi bir yargıç veya başvurunun kabul edilebilirliğe ilişkin hüküm veren Daire veya Dairelerde bulunan yargıçlar bulunmaz.

(e) Büyük Daire’ye gönderilmiş bir davada Büyük Daire’de yer alacak olan diğer yargıçlar ve yedek yargıçlar, Mahkeme Başkanı tarafından Yazı İşleri Müdürü’nün huzurunda geri kalan yargıçlar arasından kura çekmek suretiyle seçilir. Kura çekme şekilleri, Sözleşmeci Taraflar arasındaki farklı hukuk sistemlerini yansıtan coğrafi açıdan dengeli bir oluşum ihtiyacı göz önünde bulundurularak, Mahkeme Genel Kurulu tarafından belirlenir.

(f) Sözleşme’nin 46 § 4 maddesi uyarınca yapılan bir talebin incelenmesi esnasında, Büyük Daire, bu maddenin 2 (a) ve (b) bentlerinde atıfta bulunulan yargıçlara ek olarak, ilgili davada karar veren Daire ve Komite üyelerinden oluşur. Karar Büyük Daire tarafından verilmiş ise, Büyük Daire, özgün Büyük Daire şeklinde oluşturulur. Özgün Büyük Daire’nin oluşturulmasının mümkün olmaması durumu dahil, her durumda, Büyük Daire’yi oluşturacak yargıç ve yedek yargıçlar, bu maddenin 2 (e) bendi uyarınca oluşturulur.

(g) Sözleşme’nin 47. maddesi uyarınca istişari mütalaa talebinin incelenmesi esnasında, Büyük Daire bu maddenin 2 (a) ve (e) bentlerine uygun olarak oluşturulur.

(h) Sözleşmeye ek 16. No.lu Protokol kapsamındaki bir istişari mütalaa talebi incelenirken Büyük Daire bu maddenin 2. bendinin (a), (b) ve (e) bentlerine göre oluşturulur.

3. Herhangi bir yargıcın Büyük Daire’de yer alamaması durumunda, onun yerine bu maddenin 2 (e) bendine göre seçilecek olan yedek yargıç yer alır.

4.Yukarıdaki hükümlere uygun olarak seçilen asil yargıçlar ve yedek yargıçlar, yargılamalar tamamlanıncaya kadar davanın görüşülmesi için Büyük Daire’de yer alırlar. Görevlerinin bitiminden sonra bile, eğer esasa ilişkin görüşmelere katılmışlarsa, dava ile ilgilenmeye devam ederler. Bu hükümler istişari mütalaalara ilişkin yargılamalarda da uygulanır.

5.(a) Sözleşme’nin 43. maddesi uyarınca sunulan talepleri ele almak üzere toplanacak Büyük Daire’nin beş yargıçlı kurulu aşağıdakilerden oluşur:

• -Mahkeme Başkanı. Mahkeme Başkanı görevini yerine getiremeyecek durumda ise kıdemli Başkan Yardımcısı ile yer değiştirir;
• -Bölümlerin rotasyon usulüyle belirlenen iki Başkanı. Eğer bu şekilde belirlenen Bölüm Başkanları görevlerini yerine getiremeyecek durumda ise Bölümlerinin Başkan Yardımcılarıyla yer değiştirirler;
• kurulda altı aylık bir dönem boyunca yer almak üzere kalan Bölümlerce seçilmiş yargıçlar arasından rotasyon usulüyle belirlenen iki yargıç;
• kurula altı aylık bir dönem boyunca hizmet etmek üzere Bölümlerce seçilmiş yargıçlar arasından rotasyon usulüyle belirlenen en az iki yedek yargıç.

(b) [Büyük Daire’ye] gönderme talebi görüşülürken, mevcut davanın kabul edilebilirliğinin veya esasının incelenmesine katılmış herhangi bir yargıç kurul üyesi olamaz.

(c) Talep incelenirken, [Büyük Daire’ye] gönderme talebiyle ilgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkisi olan veya onun uyruğu olan hiçbir yargıç bu kurulda yer alamaz. İçtüzüğün 29. ve 30. maddeleri uyarınca atanmış bir yargıç aynı şekilde böylesi bir talebin görüşülmesinde yer alamaz.

(d) [Yukarıdaki] (b) ve (c) bentlerinde öngörülen nedenlerden dolayı kurulda yer alamayan herhangi bir üyenin yerine, altı ay süreyle kurulda hizmet etmek üzere Bölümler tarafından seçilmiş yargıçlar arasından rotasyon usulü ile yedek olarak belirlenen bir yargıç geçer.

(e) Sözleşmeye ek 16 No.lu Protokolün 1. maddesine göre istenen bir istişari mütalaa talebi söz konusu ise heyet, 93. madde hükümlerine göre oluşturulur.

Madde 25 ‒ Bölümlerin Oluşumu

1. Sözleşme’nin 25 (b) bendinde öngörülen Daireler (bu İçtüzükte “Bölümler” olarak adlandırılmıştır), Başkanının önerisi üzerine Mahkeme Genel Kurulu tarafından, 8. madde uyarınca başkanlık seçiminden itibaren üç yıllık bir süre için kurulur. En az dört Bölüm bulunur.

2. Her yargıç, bir Bölümün üyesidir. Bölümler, coğrafi ve cinsiyet açısından dengeli ve Sözleşmeci Taraflar arasındaki değişik hukuk sistemlerini yansıtacak şekilde oluşturulur.

3. Bir yargıcın Mahkeme üyeliğinin, Bölümün oluşturulduğu dönemden önce sona ermesi halinde, bu yargıcın Bölümdeki yeri, Mahkeme’nin bir üyesi olarak halefi tarafından doldurulur.

4. Mahkeme Başkanı, şartların gerektirmesi halinde istisnai olarak Bölümlerin oluşumunda değişikler yapabilir.

5. Başkanının önerisi üzerine Mahkeme Genel Kurulu ilave bir Bölüm kurabilir.

Madde 26 ‒ Dairelerin oluşumu

1.Mahkeme’nin önüne getirilen davaların incelenmesi amacıyla Sözleşme’nin 26 § 1 maddesinde öngörülen yedi yargıçlı Daireler, Bölümlerden aşağıdaki şekilde oluşturulur.

(a) Bu maddenin 2. fıkrası ve 28 § 4 maddesinin son cümlesi uyarınca, Daire, her bir davada, Bölüm Başkanı ve ilgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilmiş yargıcı içerir. İlgili Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilmiş yargıç, İçtüzüğün 51. ve 52. maddeleri uyarınca başvurunun gönderildiği Bölümün üyesi değilse, bu yargıç Sözleşme’nin 27 § 2 maddesi uyarınca bu Daire’de re’sen (ex officio) yer alır. Bu yargıcın yer alamaması veya çekilmesi halinde, İçtüzüğün 29. maddesi uygulanır.

(b) Daire’nin diğer üyeleri, Bölüm Başkanı tarafından ilgili Bölümün üyeleri arasından rotasyon usulüyle görevlendirilir.

(c) Bu surette görevlendirilmemiş olan Bölüm üyeleri, bu davada yedek yargıç olarak yer alır.

2.İlgili Sözleşmeci Taraf nezdinde seçilmiş olan veya gerektiği takdirde başka bir seçilmiş yargıç veya İçtüzüğün 29. ve 30. maddelerine göre atanmış bir yargıç, Daire Başkanı tarafından, hazırlık veya usul konularında yapılan toplantılara katılmaktan muaf tutulabilir. Bu tür toplantılarda birinci yedek yargıç yer alır.

3.Görev süreleri sona ermiş olsa bile yargıçlar, esaslarının görülmesinde yer aldıkları davalar ile ilgilenmeye devam ederler.

Madde 27 ‒ Komiteler

1. Aynı Bölüme ait üç yargıçlı Komiteler, Sözleşme’nin 26 § 1 maddesi uyarınca kurulur. Mahkeme Başkanı, Bölüm Başkanlarına danıştıktan sonra, kurulacak Komite sayısına karar verir.
2. Komiteler, Bölüm Başkanı hariç tutularak, Bölüm üyeleri arasında yapılacak rotasyonla on iki aylık bir süre için kurulur.
3. Bölüm Başkanı dâhil olmak üzere, bir Komite üyesi olmayan Bölümdeki yargıçların, uygun görüldüğü takdirde görev yapmaları istenebilir.
4. Komite Başkanı, Bölümdeki kıdemli üyedir.

Madde 27A ‒Tek yargıçlı oluşum

1.Tek yargıçlı oluşum talebi, Sözleşme’nin 26 § 1 maddesi uyarınca sunulur. Mahkeme Başkanı, Başkanlık Kuruluna danıştıktan sonra, bir veya daha fazla sözleşmeci taraf dosylarına bakmak üzere[tek başına karar verecek Yargıçlık Makamı’na] atanacak Yargıçların sayısına karar verir ve onları atar.

2.Ayrıca, aşağıdakiler de tek yargıç olarak karar verir;

(a) 54 §§ 2 (b) ve 3 maddesi uyarınca görevlerini yerine getiren bölüm Başkanları;

(b) 39 § 4 maddesi uyarınca geçici tedbir taleplerine karar vermek üzere atanmış Bölüm Başkan Yardımcıları.

3. Sözleşmenin 26 § 3 hükmüne göre bir yargıç kendisini seçen Sözleşmeci Taraf aleyhindeki bir başvuruyu tek yargıç olarak inceleyemez. İlave olarak, bir yargıç milliyetine tabi olduğu bir Sözleşmeci Taraf aleyhindeki başvuruyu da inceleyemez.

4. Tek yargıçlar 12 aylık bir süre için atanırlar. Tek yargıçlar, 25 § 2 maddesi uyarınca üyesi oldukları Bölümlerdeki diğer görevlerini yapmayı sürdürürler.

5.Sözleşme’nin 24 § 2 maddesi uyarınca, karar verirken, her tek yargıca, yargıç olmayan bir raportör yardımcı olur.

Madde 28 ‒ Müzakereye katılamama, çekilme veya muaf tutulma

Toplantıda yer almaya davet edildiği halde katılma hakkı bulunmayan bir yargıç, mümkün olan en kısa sürede bu durumu Daire Başkanına bildirir.

Bir yargıç, aşağıdaki hallerde davaya bakmayabilir:

(a) davada kendisinin, eşinin, anne babasının veya diğer yakın akrabalarının menfaatinin bulunması, taraflarla kişisel veya mesleki ilişkisinin veya astlık üstlük ilişkisinin bulunması;

(b) daha önce aynı davada taraflardan birinin ajanı, avukatı veya danışmanı olarak veya davada menfaati bulunan bir kimsenin görevlisi veya başka bir ulusal veya uluslararası yargı yeri veya araştırma komisyonu üyesi olarak veya başka bir sıfatla hareket etmiş olması;

(c) ad hoc yargıç veya eski yargıç olup da İçtüzüğün 26 § 3 maddesi uyarınca görevi devam eden bir yargıcın siyasi veya idari faaliyetlerde bulunması veya bağımsızlığı veya tarafsızlığıyla bağdaşmayan bir mesleki faaliyette bulunması;

(d) görüşlerini sözlü veya yazılı olarak kitle iletişim araçları vasıtasıyla, aleni faaliyetleri sırasında veya kendisinin tarafsızlığını olumsuz bir şekilde etkileyecek tarzda herhangi bir surette açıklamış olması;

(e) başka herhangi bir sebeple, kendisinin bağımsızlığı veya tarafsızlığı üzerinde haklı bir şüphe uyanması.

Bir yargıç yukarıdaki nedenlerden biriyle veya özel bir sebeple davadan çekilirse, bunu Daire Başkanına bildirir; Başkan bu yargıcı davaya katılmaktan muaf tutar.

İlgili yargıç ya da Başkan tarafından, bu maddenin 2. fıkrasında öngörülen sebeplerden birinin varlığına ilişkin herhangi bir şüphede bulunulması halinde, konuya ilişkin olarak Daire tarafından bir karara varılır. İlgili yargıcın dinlenmesinden sonra, Daire konuyu bu yargıcın yokluğunda müzakere eder ve oylar. Dairenin bu konudaki müzakereleri ve oylaması sırasında, Dairenin ilk yedek yargıcı [ilgili yargıcın] yerine geçer ve 30. maddeler uyarınca yargıcın, ilgili herhangi bir Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak göreve gelmesi durumunda da aynısı uygulanır.

Yukarıdaki hükümler, tek yargıç olarak görev yapan veya Komitede yer alan yargıç için de uygulanır, ancak bu maddenin 1. ya da 3. fıkraları uyarınca gereken bildirim Bölüm Başkanına iletilir.

Madde 29 ‒ Ad hoc yargıçlar

1.(a) Bir Sözleşmeci Taraf ile ilişkili olarak seçilmiş yargıcın görevini yapamaması, çekilmesi ya da muaf tutulması ya da hiç bulunmaması halinde, Mahkeme Başkanı, 28. madde uyarınca, Sözleşmeci Tarafın önceden sunduğu yenilenebilir iki yıllık bir dönem için ad hoc yargıç olarak hizmet etmeye uygun ve bu maddenin 1 (c) bendinde öngörülen koşulları karşılayan üç ila beş kişinin isimlerini içeren bir listeden davanın değerlendirilmesinde yer almaya uygun bir ad hoc yargıç seçer.

Liste her iki cinsiyeti ve listede gösterilen kişilerin özgeçmiş ayrıntılarını içerir. Listede isimleri belirtilen kişiler, Mahkeme önündeki yargılamalarda hiçbir sıfatla bir tarafı ya da üçüncü bir tarafı temsil edemezler.

(b) Bu maddenin 1 (a) bendinde öngörülen usul, atanmış kişinin bu görevi yapamayacak olması veya çekilmesi durumunda uygulanır.

(c) Bir ad hoc yargıç, Sözleşme’nin 21 § 1 maddesinin gerektirdiği nitelikleri taşır ve bu maddenin 5. fıkrasında öngörülen hazır bulunma ve devamlılık gereklerini karşılar durumda olmalıdır. Atanma süresince, bir ad hoc yargıç Mahkeme önündeki yargılamalarda hiçbir sıfatla bir tarafı ya da üçüncü bir tarafı temsil edemez.

2.Aşağıdaki hallerde, Mahkeme Başkanı, ad hoc yargıç olarak yer almak üzere başka bir seçilmiş yargıç atar:

(a) 54 § 2 (b) maddesi uyarınca başvurunun bildirilmesi sırasında, ilgili Sözleşmeci Taraf tarafından bu maddenin 1 (a) bendinde tanımlandığı gibi bir liste Yazı İşleri Müdürüne verilmez, ya da;

(b) Mahkeme Başkanı, listede belirtilen kişilerden üçten daha azının bu maddenin 1 (c) bendinde belirtilen koşulları karşıladığını tespit ederse.

3. Mahkeme Başkanı, İçtüzüğün 54 § 2 maddesi uyarınca başvuru Sözleşmeci Tarafa bildirilinceye kadar, bu maddenin 1 (a) bendi uyarınca bir ad hoc yargıç atamamaya karar verebilir. Mahkeme Başkanının kararı askıda bulunduğu sırada, birinci yedek yargıç görev alır.

4. Bir ad hoc yargıç, yargıcın atanmasından sonra davanın görüleceği ilk oturumun açılışında, İçtüzüğün 3. maddesinde öngörülen yemini eder veya resmi beyanda bulunur. Bu beyan tutanağa geçirilir.

5. Ad hoc yargıçların Mahkeme’de hazır bulunmaları ve İçtüzüğün 26 § 2 maddesi uyarınca, Dairenin toplantılarına katılmaları gerekir.

 6. İşbu madde hükümleri uygun düştüğü müddetçe (mutatis mutandis) Sözleşmeye Ek 16 No.lu Protokol’ün 1. Maddesine göre istenecek İstişari Mütalaa taleplerini görüşecek Büyük Daire Heyeti önündeki yargılama usulünde uygulanacağı gibi, kabul edilen talepler hakkında karar vermek üzere üzere toplanan Büyük Daire önündeki yargılama usulünde de uygulanır.

Madde 30 ‒ Ortak menfaat

İki veya daha fazla başvuranın veya davalı Sözleşmeci Tarafın ortak bir menfaati bulunuyorsa, Mahkeme Başkanı, tarafları, ilgili Sözleşmeci Taraflardan biriyle ilişkili olarak ortak menfaat yargıcı olarak seçilmiş olup re’sen (ex officio) katılması istenecek tek bir yargıcı tayin etmeye davet edebilir. Tarafların anlaşamamaları halinde Başkan, Taraflarca önerilen yargıçlar arasından kura ile bir ortak menfaat yargıcı seçer.

Daire Başkanı, İçtüzüğün 54 § 2 maddesi uyarınca başvuru bildirilinceye kadar, 1. madde uyarınca ilgili Sözleşmeci Tarafların atama yapmasını istemeyebilir.

Ortak menfaatin varlığı veya bununla ilgili bir mesele hakkında uyuşmazlık çıkması halinde, Daire, gerekirse ilgili Sözleşmeci Tarafların yazılı görüşlerini aldıktan sonra bir karar verir.

Usul Ve Genel Kurallar – AİHM İç Tüzük 2019- md.31-44

Yargı Usulü Başlangıç – AİHM İçtüzük 2019 md.45.-50.

İngilizce dilindeki 9 Eylül 2019 tarihli İç Tüzük metni için tıklayın.