Kamulaştırmasız El Atma Hükmü AYM Tarafından İptal Edildi

Anayasa Mahkemesi, Kamulaştırma Kanunu’nda yer alan “Kamulaştırmasız El Atmaya İlişkin Hükmü” iptal etti.
16 Ocak 2025 tarihli karar, bireylerin mülkiyet hakları ve kamu yararı arasındaki dengenin yeniden kurulmasını sağlayacak.

Anayasa Mahkemesi, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu‘na 2022 yılında eklenen ve kamulaştırmasız el atma durumunda taşınmaz maliklerinin adli yargıda dava açmasını öngören kuralı, Anayasa’nın 13., 35. ve 46. maddelerine aykırı bularak iptal etti. Karar, Resmî Gazete‘de yayımlandıktan (yayın tarihi 30.04.2025) dokuz ay sonra yürürlüğe girecek.

Kararın Detayları

İptal edilen kural, uygulama imar planlarında kamu hizmetine ayrılan taşınmazların beş yıl içinde kamulaştırılmaması veya imar planı değişikliği yapılmaması halinde, maliklerin mülkiyet hakkından kaynaklanan bedel talepleri için adli yargıda dava açabilmesini düzenliyordu. Ancak Anayasa Mahkemesi, İstanbul 3. Asliye Hukuk Mahkemesinin iptal başvurusu neticesinde bu düzenlemenin:

1. Anayasa’nın 46. maddesinde öngörülen “gerçek karşılığın peşin ödenmesi” güvencesini ihlal ettiğini,
2. Kamulaştırmasız el atmayı olağanlaştırarak idareyi Anayasal yükümlülüklerden kurtardığını,
3. Mülkiyet hakkını koruyan temel güvenceleri zedelediğini belirtti.

Mahkeme, idarelerin taşınmazları kamulaştırmak yerine “hukuki el atma” yoluyla elde etmesinin Anayasa’ya aykırı olduğunu vurguladı.

Karar Sonrası Süreç

• Dokuz aylık geçiş süresi: İptal kararı, Resmî Gazete’de yayımlandığı 30 Nisan 2025 tarihinden dokuz ay sonra yürürlüğe girecek. Bu süre, olası hukuki boşluğu önlemek için hemen hemen tüm iptal kararlarında tanınıyor.
• Yeni düzenleme ihtiyacı: TBMM, Anayasa Mahkemesi’nin işaret ettiği eksiklikleri gidermek için yeni bir kanun hazırlığı yapmak zorunda kalacak.
• Mevcut davalar: Kararın yürürlüğe girmesine kadar açılan davalar, mevcut kurallara göre sonuçlanacak. Ancak iptal sonrası süreçte, benzer davalarda idari yargının görevli olup olmayacağı tartışma konusu olabilir.

Uzman Görüşleri

Hukukçular, kararın mülkiyet hakkını güçlendirdiğini ancak imar planlaması ve kamulaştırma süreçlerinde belirsizlik yaratabileceğini ifade ediyor. İdare hukuku uzmanları, yeni düzenlemenin “kamulaştırmasız el atma”yı tamamen ortadan kaldıracak şekilde hazırlanması gerektiğini belirtiyor.

Sonuç: Anayasa Mahkemesi’nin bu kararı, hem bireylerin mülkiyet haklarını koruyan hem de idarenin kamulaştırma süreçlerindeki keyfiliğini sınırlayan önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. Yeni düzenleme, kamu yararı ile özel mülkiyet dengesini sağlamak için kritik önem taşıyacak.

Kaynak: Resmî Gazete, 30 Nisan 2025, Sayı: 32886
Anahtar Kelimeler: Kamulaştırma, Anayasa Mahkemesi, mülkiyet hakkı, hukuki el atma, imar planı