AİHM İç Tüzüğü – Madde 1 Tanımlar
Mahkeme Teşkilatı Ve İşleyişi – AİHM İç Tüzük 2019 md.2-30
Başlık II – Usul
Bölüm I– Genel Kurallar
Madde 31 ‒ İçtüzük Hükümlerinden Ayrılma
Bu başlık altında yazılı hükümler, bir davanın görülmesi sırasında Mahkeme’nin, gerekli görüldüğü takdirde taraflara danışarak, İçtüzük hükümlerinden ayrılmasını engellemez.
Madde 32 ‒ Uygulama yönergeleri
Mahkeme Başkanı, özellikle duruşmaya katılma ve dilekçelerin veya diğer belgelerin dosyaya girmesiyle ilgili uygulama yönergeleri çıkarabilir.
Madde 33 ‒ Belgelerin kamuya açık oluşu
1. Bu İçtüzüğün 62. maddesinde öngörülen dostane çözüm görüşmeleri çerçevesinde sunulan belgeler hariç, bir başvuruyla ilgili olarak taraflarca veya bir üçüncü tarafça Yazı İşlerine sunulan bütün belgeler, Daire Başkanı tarafından, bu maddenin 2. fıkrasında belirtilen sebeplerden dolayı, kendiliğinden veya taraflardan birinin veya ilgili bir kimsenin talebi üzerine aksine karar verilmedikçe, Yazı İşleri Müdürü tarafından belirlenen düzenlemeler doğrultusunda kamuya açıktır.
2. Bir belgenin tümünün veya bir kısmının aleniyeti, çocukların çıkarı veya tarafların veya ilgili herhangi bir kişinin özel hayatının korunması için gerekli olduğu halde veya kamuya açık olmanın adaletin menfaatine aykırı olacağı özel koşullarda, Daire Başkanının görüşüne göre mutlaka gerekli olduğu ölçüde, demokratik bir toplumda ahlakı, kamu düzenini veya milli güvenliği korumak için sınırlandırılabilir.
3. Bu maddenin 1. fıkrasına göre yapılacak gizlilik talebi gerekçeli olmak ve belgelerin tümünün mü yoksa bir kısmının mı gizli tutulmasının talep edildiğini belirtmek zorundadır.
4. Bir Daire tarafından verilen kararlar veya hükümler kamuya açıktır. Bir Komite tarafından verilen kararlar veya hükümler, İçtüzüğün 53 § 5 maddesinde öngörülen kararlar da dâhil olmak üzere kamuya açıktır. Mahkeme, 52A § 1 maddesi uyarınca tek yargıçlı oluşumlar ve 53 § 5 maddesi uyarınca Komiteler tarafından alınan kararları periyodik olarak kamu oyunun bilgisine sunar.
Madde 34 ‒ Kullanılacak diller
1. Mahkeme’nin resmi dilleri İngilizce ve Fransızcadır.
2. Sözleşme’nin 34. maddesine göre yapılan başvurularla ilgili olarak ve bir başvuru hakkında Sözleşmeci Tarafa İçtüzük hükümlerine göre haber verilinceye kadar, başvuranlar veya temsilcileri tarafından Mahkeme’nin resmi dillerinden birinde verilmeyen sözlü sunum veya yazılı dilekçeler, Sözleşmeci Tarafın resmi dillerinden biriyle verilir. Bir Sözleşmeci Taraf bu İçtüzük hükümlerine göre bir başvurudan haberdar edilmiş veya bilgilendirilmiş ise, başvuru ve buna ekli bütün belgeler, başvuran tarafından Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğüne verildiği dilde o Devlete iletilir.
3. (a) Daire Başkanı tarafından bir Sözleşmeci Tarafın resmi dilinin sürekli kullanımına müsaade edilmedikçe, başvurucular veya yetkili temsilcilerinin, duruşma sırasında veya başvuruyla birlikte sözleşmeci tarafa bu husus ayrıca ihbar edilmişse, yazılı ve sözlü olarak yapacakları bildirimleri ve tüm iletişimleri Mahkeme’nin resmi dillerinden birinde olmalıdır.
(b) Daire Başkanının, yargılamanın selameti için yararlı olacağı düşüncesiyle böyle bir izin vermesi halinde, Yazı İşleri Müdürü, başvurucunun sözlü ve yazılı beyanlarının tamamen veya kısmen İngilizce veya Fransızcaya sözlü veya yazılı çevirisi ve yorumu için gerekli düzenlemeleri yapar.
(c) İstisnai olarak, Daire Başkanı bu konuda izin verilmesini, bu tür düzenlemelerin masraflarının tamamının veya bir kısmının başvuran tarafından ödenmesi koşuluna bağlayabilir.
(d) Daire Başkanı tarafından aksine karar verilmediği müddetçe, bu maddenin yukarıdaki hükümlerine göre verilecek bir karar, 73, 79. ve 80. maddeler kapsamındaki Büyük Daire’ye havale talepleri ve bir kararla ilgili yorum veya düzeltme talepleri dahil olacak şekilde davayla ilgili takip eden tüm usul aşamalarında uygulanır.
4. (a) Davaya taraf olan Sözleşmeci Tarafın yazılı ve sözlü olarak yapacakları bildirimleri ve tüm iletişimleri Mahkeme’nin resmi dillerinden birinde olmalıdır. Daire Başkanı ilgili Sözleşmeci Tarafa, sözlü veya yazılı beyanlarında kendi resmi dillerinden birini kullanmak üzere izin verebilir.
(b) Resmi dilini kullanma talebi kabul edilen Sözleşmeci Taraf;
(i) Daire Başkanının belirleyeceği süre içerisinde, yazılı beyanlarının Mahkeme’nin resmi dillerinden birine göre çevirisini sunmak zorundadır. Verilen mehil içinde tercümenin sunulmaması halinde Yazı İşleri Müdürü, masrafı talep eden Tarafa ait olmak üzere evrağın tercümesi gerekli işlemleri yapabilir.
(ii) sözlü beyanlarının İngilizceye veya Fransızcaya tercüme masraflarına katlanmak zorundadır. Yazı İşleri Müdürü bu tercümenin gerekli düzenlemelerini yapmaktan sorumludur.
(c) Daire Başkanı davaya taraf olan bir Sözleşmeci Tarafı, dilekçesi ekinde sunduğu eklerin tamamının veya bir kısmının, ilgili diğer belgelerin veya bunların içindeki belirli bölümlerin, İngilizce veya Fransızca tercümesini veya özetini belirli bir süre içinde sunmakla yükümlü kılabilir.
(d) Bu maddenin bundan önceki alt bentleri, uygun düştüğü müddetçe, 44. madde hükmüne göre üçüncü kişinin müdahalesinde ve üçüncü kişinin resmi olmayan dil kullanımına da uygulanır.
5. Daire Başkanı, muhatap Sözleşmeci Tarafı, içeriklerinin başvurucu tarafından da anlaşılabilmesini sağlamak üzere dilekçelerini kendi resmi dilinde vermeye veya tercüme ettirmeye davet edebilir.
6. Mahkeme önüne çıkan herhangi bir tanık, uzman veya başka bir kişi, iki resmi dilden birini yeterince bilmiyorsa, kendi dilini kullanabilir. Bu durumda Yazı İşleri Müdürü, anında çeviri veya tercüme için gerekli işleri yapar.
7. Sözleşmeye ek 16 No.lu Protokolün 1. maddesine göre istişari mütalaa talebinde bulunacak mahkeme veya kurul, md. 92 hükmüne göre Mahkeme’ye havale edilecek talebini, yerel usulde kullandığı milli – resmi dilinde sunabilir. Bu dil Mahkeme’nin resmi dillerinden biri değilse, İngilizce veya Fransızca tercümesi Mahkeme Başkanı’nın belirleyeceği süre içinde sunulmalıdır.
Madde 35 ‒ Sözleşmeci Tarafların Temsili
Sözleşmeci Taraflar, avukat veye müşavir desteği de alabilen Görevli Memurları tarafından temsil edilir.
Madde 36 ‒ Başvurucuların Temsili
1. Kişiler, sivil toplum örgütleri veya kişi grupları, Sözleşme’nin 34. maddesine göre yapılacak başvurularını ilk aşamada kendileri bizzat veya bir temsilci vasıtasıyla sunabilirler.
2. Bir başvurunun, Madde 54 § 2 (b) hükmüne göre muhatap Sözleşmeci Tarafa bildirilmesini takiben, Daire Başkanı başka türlü karar vermedikçe, başvuran bu maddenin 4. fıkrasında yazılı şekilde temsil edilmelidir.
3. Başvurucunun, Daire Başkanı tarafından gerekli görülerek kendisiyle ilgili bir konuyu veya maddi bir vakayı bizzat açıklamasına istisnai olarak izin verilmedikçe, Daire tarafından kararlaştırılan her bir duruşmada bir avukat veya uygun görülen temsilci tarafından temsil edilmesi zorunludur.
4. (a) Bu maddenin 2. ve 3. bentlerine göre başvurucuyu temsile yetkili kişinin, Sözleşmeci Taraflardan herhangi birinde ikamet eden ruhsatlı bir avukat veya Daire Başkanı tarafından onaylanan başka bir kişi olacaktır.
(b) Daire Başkanı, Yargılamanın her aşamasında ve istisnai durumlarda, koşulların veya avukat ya da yukarıdaki alt bent hükmüne göre tayin edilen temsilcinin ifa tarzı öyle gerektiriyor ise tayin edilen temsilcinin başvurucuyu artık temsil edemeyeceğine veya başvurucuya yardımcı olamayacağına ve başvuranın başka bir temsilci tayin etmesi gerektiğine karar verebilir.
5. (a) Avukat veya diğer onaylanmış temsilcinin veya kendi davasını bizzat savunma izni isteyen başvurucunun, aşağıdaki bent uyarınca izin verilmiş olsa bile, Mahkeme’nin resmi dillerinden birini yeterince anlıyor olması gerekir.
(b) Bu kişi Mahkeme’nin resmi dillerinden birinde kendisini ifade etme yeterliliğine sahip değilse, Madde 34 § 3 maddesi hükmüne göre, Daire Başkanı tarafından Sözleşmeci Taraflardan birinin resmi dilini kullanmasına izin verilebilir.
Madde 37 ‒ Bildirim, tebliğ ve celpler
1. Tarafların Görevli Memur veya avukatlarına gönderilen tebligat ve ihtarlar ilgili taraflara gönderilmiş sayılır.
2. Mahkeme, tarafların temsilcileri ya da avukatları dışındaki kişilere gönderilecek herhangi bir tebligat, ihtarat veya celbin geçerli olabilmesi için, ülkesinde tebliğ, ihtar ve celp işlemi yapılacak Devletin Hükümetinden yardım alınması gerektiğini düşünürse, Mahkeme Başkanı gerekli imkanları tesis etmesi için o Hükümete doğrudan başvurabilir.
Madde 38 ‒ Yazılı Dilekçeler
1. Duruma göre Daire Başkanı veya raportör yargıç tarafından belirlenen süre aşıldıktan sonra bu maddeler uyarınca, sunulacak yazılı beyan veya belge sunulamaz. Daire Başkanı aksine karar vermedikçe, öngörülen zaman sınırı dışında veya 32. madde uyarınca yayınlanan uygulama yönergelerine aykırı olarak gönderilen bir yazılı beyan veya belge dava dosyası arasına alınmaz.
2. Bu maddenin 1. bendine göre verilen sürenin tespitinde belge üzerindeki onaylı gönderme tarihi, eğer yoksa Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından alındığı tarih esas alınır.
Madde 38A ‒ Usul sorunlarının incelenmesi
Daire tarafından karar verilmesini gerektiren bir usul sorunu, Daire Başkanı başka türlü bir karar vermediği sürece davanın esası ile eş zamanlı olarak dikkate alınır.
Madde 39 ‒ Geçici tedbirler
1. Daire veya yerine göre Bölüm Başkanı ya da bu maddenin 4. bendine göre atanan nöbetçi bir yargıç, taraflardan birinin veya ilgili herhangi bir kişinin talebi ya da kendi içinden bir öneri üzerine, tarafların yararı veya yargılamanın uygun şekilde yürütülmesi için gerekli görülebilecek bir geçici yargılama tedbirine hükmedebilir.
2. Uygun olduğu düşünülen durumlarda, belirli bir davada uygulanmasına hükmedilen tedbir kararı derhal Bakanlar Komitesi’ne tebliğ olunur.
3. Daire, ya da gerektiği takdirde, Bölüm Başkanı veya bu maddenin 4. fıkrası uyarınca atanan nöbetçi bir yargıç, hükmedilen herhangi bir geçici tedbirin uygulanmasına ilişkin her konu hakkında taraflardan bilgi talebinde bulunabilir.
4. Mahkeme Başkanı, geçici tedbir talepleri konusunda karar vermek üzere Bölüm Başkan Yardımcılarını nöbetçi yargıç olarak atayabilir.
Madde 40 ‒ Başvurunun acele tebliği
Acil hallerde Yazı İşleri Müdürü, Daire Başkanından alacağı yetkiyle, usule ilişkin diğer tüm kurallara uyarak ve mümkün olan her yolu kullanarak, başvurunun yöneltildiği Sözleşmeci Tarafı aleyhindeki başvurunun kendisi ve içeriğinin özeti hakkında bilgilendirir.
Madde 41 ‒ Davaların ele alınma sırası
Mahkeme karar verilecek dosyaların sırasını belirlerken kendi belirlediği kriterlere göre ileri sürülen hususların önemi ve aciliyetini dikkate alır. Ancak Daire veya Dairenin Başkanı, belirli bir başvuruya öncelik tanımak için bu kriterlerden ayrılabilir.
Madde 42 (Eski md. 43) ‒ Başvuruların birleştirilmesi ve eş zamanlı olarak incelenmesi
1. Daire, tarafların isteği üzerine veya kendiliğinden iki veya daha fazla başvurunun birleştirilmesine karar verebilir.
2. Dairenin başvuruları birleştirme konusundaki kararı saklı kalmak kaydıyla, Daire Başkanı, taraflara danıştıktan sonra, aynı Daireye düşen başvuruların yargılamalarının eş zamanlı yapılmasına karar verebilir.
Madde 43 (Eski md. 44) ‒ Davanın kayıttan düşürülmesi ve yeniden kayda alınması
1. Mahkeme, yargılamanın herhangi bir aşamasında, Sözleşme’nin 37. maddesi doğrultusunda, bir başvurunun kayıttan düşürülmesine karar verebilir.
2. Başvuran bir Sözleşmeci Tarafın, Yazı İşleri Müdürüne davaya devam etme niyetinde olmadığını bildirmesi üzerine, davayla ilgilenen diğer Sözleşmeci Taraf veya Tarafların buna katılmaları halinde, Daire, Sözleşme’nin 37. maddesi uyarınca davanın kayıttan düşmesine karar verebilir.
3. Sözleşme’nin 39. maddesi doğrultusunda dostane bir çözüm anlaşmasına varıldığında, dava karar yoluyla kayıttan düşürülür. Sözleşme’nin 39 § 4 maddesi uyarınca bu karar, kararda düzenlendiği şekilde dostane çözüm koşullarının icrasını denetleyecek olan Bakanlar Komitesine gönderilir. Sözleşme’nin 37. maddesinde belirtilen diğer davalarda, başvuru; kabul edilebilir bulunduğunda bir ihlal kararı yoluyla, kabul edilebilir bulunmadığında ise bir kabul edilemezlik kararı yoluyla kayıttan düşürülür. Başvurunun bir ihlal kararı yoluyla kayıttan düşürüldüğü durumlarda, Daire Başkanı kesinleşen bu nihai kararı, sorunun çözümü ve sona ermesiyle ilgili olabilecek taahhütlerin icrasını Sözleşme’nin 46 § 2 maddesi uyarınca denetlemesi için, Bakanlar Komitesine gönderir.
4. Bir başvuru kayıttan düşüldüğünde, Sözleşme’nin 37. maddesi uyarınca masraflar konusu Mahkeme’nin takdirindedir. Henüz kabul edilebilir olduğu ilan edilmemiş bir başvuruyu kayıttan düşüren kararda masrafların ödenmesine hükmedilmiş ise, Daire Başkanı bu kararı Bakanlar Komitesine gönderir.
5. Bir başvurunun Sözleşme’nin 37. maddesi uyarınca kayıttan düşürüldüğü durumlarda, Mahkeme, düşme kararı verdiği bir davanın yeniden kayda alınmasını haklı gösterecek istisnai şartların bulunduğu sonucuna varırsa, davayı yeniden kayda alır.
Madde 44 ‒ Üçüncü tarafın müdahalesi
1. (a) Sözleşme’nin 33. veya 34. maddeleri doğrultusunda yapılan bir başvuru, İçtüzüğün 51 § 1 veya 54 § 2 maddeleri uyarınca davalı Sözleşmeci Tarafa tebliğ edildiği zaman, Yazı İşleri Müdürlüğü başvurunun bir kopyasını, bu davada vatandaşı başvuran olan diğer Sözleşmeci Tarafa iletir. Yazı İşleri Müdürlüğü, davada sözlü bir duruşma yapılması kararını da yine bu şekilde Sözleşmeci Tarafa bildirir.
(b) Bir Sözleşmeci Taraf, Sözleşme’nin 36 § 1 maddesi uyarınca yazılı görüş sunma veya duruşmada yer alma hakkını kullanmak isterse, bunu yukarıdaki bentte belirtilen iletim veya bildirimden itibaren en geç on iki hafta içinde, yazılı olarak Yazı İşleri Müdürlüğüne bildirir. İstisnai durumlarda, Daire Başkanı tarafından farklı bir süre belirlenebilir.
2. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Sözleşme’nin 36 § 3 maddesi uyarınca yazılı görüş sunma ya da duruşmada hazır bulunma hakkını kullanmak isterse, bunu başvurunun davalı Sözleşmeci Tarafa iletilmesinden veya sözlü duruşma yapma kararının Sözleşmeci Tarafa bildirilmesinden itibaren en geç on iki hafta içinde Yazı İşleri Müdürüne bildirir. İstisnai durumlarda, Daire Başkanı tarafından farklı bir süre belirlenebilir.
İnsan Hakları Komiseri Mahkeme önündeki yargılamalarda şahsen bulunamazsa, kendisini temsil etmesi için atadığı kişi ya da kişilerin adını bildirir. Kendisine bir müdafi tarafından muavenet edilebilir.
3. (a) Bir başvuru, 51 § 1 veya 54 § 2 (b) maddeleri hükmüne göre davalı Sözleşmeci Tarafa bildirildikten sonra, Daire Başkanı, Sözleşme’nin 36 § 2 maddesinde öngörüldüğü şekilde adaletin en doğru şekilde tecelli etmesi amacıyla, yargılamaya taraf olmayan bir Sözleşmeci Tarafı veya başvurusu olmayan ilgili bir kimseyi, yazılı beyanda bulunmaya veya istisnai durumlarda duruşmada yer almaya davet edebilir veya buna izin verebilir.
(b) Bu amaçla izin talebi, başvurunun davalı Sözleşmeci Tarafa bildirilmesinden sonraki en geç on iki hafta içinde, gerekçeli olarak ve İçtüzüğün 34 § 4 maddesinde öngörülen resmi dillerden birinde yazılı olarak sunulur. İstisnai durumlarda, Daire Başkanı farklı bir süre belirleyebilir.
4. (a) Büyük Daire tarafından görülecek davalarda yukarıdaki fıkralarda öngörülen süreler, 72 § 1 maddesi çerçevesinde Daire kararının taraflara bildirilmesinden, Büyük Daire lehine vazgeçme kararının veya İçtüzüğün 73 § 2 maddesine göre Büyük Daire kurulunun bir tarafın davanın Büyük Daire önüne getirilmesi talebini kabul etme kararının taraflara bildirilmesinden itibaren başlar.
(b) Bu maddede belirtilen süreler, yeterli sebep gösterilmesi halinde, Daire Başkanı tarafından istisnai olarak uzatılabilir.
5. Bu maddenin 3 (a) bendindeki davet veya izin, süreler de dahil olmak üzere, Daire Başkanının belirleyeceği koşullara tabidir. Bu şartlara uyulmadığı takdirde, Başkan, görüşleri dosyaya dahil etmeyebilir veya duruşmaya katılımı gerekli gördüğü ölçüde sınırlandırabilir.
6. Bu madde uyarınca sunulacak yazılı görüşler, İçtüzüğün 34 § 4 maddesinde öngörülen resmi dillerden birinde tasarlanır. Yazılı görüşler, Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından davanın taraflarına gönderilir; tarafların, süre sınırı dâhil olmak üzere, Daire Başkanı tarafından belirlenen koşullara tabi olarak, yazılı beyanlarını bildirme veya uygun düştüğü durumlarda, duruşmada yanıt verme yetkileri vardır.
7. Bu madde hükümleri, niteliği uygun düştüğü müddetçe, Sözleşme’ye ek 16 No.lu Protokolün 2. maddesine göre istişari mütalaa vermek üzere toplanan Büyük Daire önündeki yargılama usulünde de geçerlidir. Müdahil üçüncü kişilere uygulanacak süreleri Mahkeme Başkanı belirler.
Madde 44A ‒ Mahkeme ile işbirliği yapma yükümlülüğü
Taraflar yargılama sırasında tam bir işbirliği içinde ve özellikle Mahkeme’nin hakkaniyet gereği gerekli göreceği şekilde davranmaya mecburdur. Bu görev, böyle bir işbirliğinin gerekli olması halinde, davaya taraf olmayan Sözleşmeci Taraflar için de geçerlidir.
Madde 44B ‒ Mahkeme’nin bir emrine uymama
Mahkeme’nin yargılamanın yürütülmesine ilişkin olarak verdiği bir emre taraflardan birinin uymaması halinde, Daire Başkanı gerekli gördüğü her türlü tedbiri alabilir.
Madde 44C ‒ Etkin bir şekilde katılmama
1. Taraflardan birinin yargılama sırasında Mahkemenin istediği halde bilgi vermez, delil göstermez konuyla ilgili açıklamada bulunmazsa veya yargılamaya etkin bir şekilde katılmazsa, Mahkeme, mevcut dosya kapsamına göre uygun göreceği şekilde çıkarımda bulunabilir.
2. Muhatap Sözleşmeci Tarafın yargılamaya etkin bir şekilde katılmayı reddetmesi veya etkin bir şekilde katılmaması, tek başına, başvurunun Daire tarafından incelenmesinin durdurulması için gerekçe olarak kabul edilemez.
Madde 44D ‒ Taraflardan birinin uygunsuz beyanı
Taraflardan birinin temsilcisinin istismar edici, anlamsız, sebepsiz, yanıltıcı veya uzun beyanda bulunması halinde, Daire Başkanı bu temsilciyi yargılamadan çıkarabilir, beyanları kısmen veya tamamen reddedebilir veya Sözleşme’nin 35 § 3 maddesi hükmü saklı kalmak kaydıyla, uygun göreceği başka bir şekilde talimat verebilir.
Madde 44E ‒ Başvuruyu izlememe
Sözleşme’nin 37 § 1 (a) maddesi hükmüne göre başvuruda bulunan bir Sözleşmeci Tarafın veya bireysel bir başvurucunun başvurusunu takip etmemesi halinde, Daire, 43. madde kapsamında davayı kayıttan düşürebilir.
Yargı Usulü Başlangıç – AİHM İçtüzük 2019 md.45.-50.
Kabul edilebilirlik yargılaması – AİHM İç Tüzük 2019 md.51-57
